سهلیم
بچووک/ ئهلمانیا
هندهک
نڤیسهرێن کورد و پیرۆزکرنا عهرهبکرنێ!
پرسا زمێن پرسهكه پرالی یه، ل ھێلهكێ
زانستیهكه سهربخوه د ناڤ بهشێن زانستیێ ده،
ل بن ناڤێ "لنگویستك" جی دگره، ل ھێلا دن ژی، جھێ
خوه ب خورتی د بن بانێ بهشێن زانستی یێن وهك
فیلۆلۆجی، پسیکۆلۆجی، سۆزیۆلۆجی، پاداگۆجی،
كۆمیونیكاسیۆن، کۆمپیوتهر و گهلهك بهشێن
زانستیێ یێن دن ده دگره. د خێزێن گشتی ده،
ھهمی زمان جھێ خوه د ناڤا رێباز و لێكۆلینێن
زانستی ده دبینن. لێ ھهلبهته، ھهر زمانهك
تایبهتیێن وی ھهنه، ئهڤ تایبهتی ژی، د
چارچۆڤهیا زانستیا زمێن ده، دكارن خوه ببینن و
پرسگرێكێن خوه چارهسهر بكن. ژ بلی ئالیێ زانستی
و رێبازێن ڤی ئالی، زمان گرێدایی كۆمهك مرۆڤ كۆ
خوه وهك نهتهوه ناس دكن، دكهڤه ناڤا لڤین و
پێشڤهچوونێ. مهبهست ل ڤر، بهرژهوهندیێن
نهتهوی و یهكیتیا ھهست، داخواز و ھێڤیێن
گهله. ھهروهھا تێكلی و بھهڤگهھانا چاندی د
ناڤا وی گهلێ خوهدیێ زمێن ده. د ڤێ خالێ ده،
ئهگهر ئهم زمانێ كوردی دهستنیشان بكن و د بن
ھووركۆلینێن زانستی، دیرۆكی و سیاسی ره دهرباس
بكن، ئهم دێ ببینن كۆ گهلێ كورد بێتر ژ ھهر
كهسی پێدڤی ب ڤێ ھهڤگھیشتن و بهردهوامیا
تێكلیێن كولتوری ھهیه. وهك كۆ ئهم دزانن زمانێ
كوردی ژی، د بن بایێ شهرێن پرالی ده، پارا خوه
ژ وێرانی و پشاڤتنێ گهلهك گرتیه.
د خرهجرا سهرراستكرن و یهكگرتنا زمانێ كوردی
ده، ب تایبهتی د ڤان دهمێن داوی ده، ھن دیتن،
بیر و بۆچوونێن سهیر دهردكهڤن. كهسن شیرهت و
وهعزان دكن، ھن ژی، دوورتر دچن و ب ئاوایهكی
ڤهكری، ب زانهبوون یان ب نهزانی، لێدانا مرنێ،
ل زمانێ كوردی و یهكیتیا گهلێ كورد دخن. یهك ژ
كهسێن كۆ خوه ب پرسا زمانێ كوردی ره، مژوول
دكه، برێز موحسن جوامیره. برێز جهوامیر، د
گۆتارهكه خوه ده، مینا مهلهیهكی یان ژی
مفتیهكی، د چارچۆڤهیا پیرۆزایی و رامانێن دینی
ده، نێزی یهكگرتنا ئالفابێیا كوردی دبه و
شیرهتان ل كوردان دكه
http://www.rojava.net/MihsinCIWAMERI.31.07.07.htm
ژ دهستپێكا نڤیسێ ههتا ب داوی، ناكۆكی ل پهی
ناكۆكیێ رێز دكه. دخوازه ٤٠ ملیۆن كورد بگھینه
باوهریێ كۆ ل (تیپێن عهرهبی یێن پیرۆز
ڤهگهرن). ژ بۆ كۆ ناكۆكیێن خوه یێن دیرۆكی و
زانستی ب ناكۆكیهكه سیاسی بخهملینه، سهرنڤیسا
گۆتارا خوه وهھا ئانیه: „مستهفا بارزانی چ ل
سهر لاتینی گۆتیه؟“. د داویا گۆتارێ ده،
دنڤیسه: „دلۆڤانیا خوهدێ ل سهر پێشهنگێ كورد
مستهفا بارزانی به دهما كۆ د روونشتنهكه ب
د.موستهفا موسلم و ھهڤالێن وی ره گۆت: ئهز
تجاران ناپهژرینم كۆ نڤیساندنا كوردی ببه
لاتینی“. بێ كۆ بده خویاكرن، د چ رهوشێ ده، ل
بن كیژان مهرجی و چما نهمر بارزانی ئهڤ ئاخافتن
كریه، ب نیهتهكه كۆ جھێ پرسێ یه، دخوازه
دیتنێن خوه یێن ل دهری زانستی، یهكیتیا
نهتهوی و بهرژهوهندیێن گهلێ كورد بده
پهژراندن. ئهم ڤهگهرن گۆتارا برێز جوامیر و
خال ب خال مۆخل بكن. د دهستپێكێ ده، وهھا
دنڤیسه: "ھهركهس دزانه، ژ رۆژا پێشی كۆ
خامهیێ د ناڤ كوردان ده دهست ب نڤیساندنا وێژه
كر و مهژیێ وان ڤهبوو، ھهلبهته پشتی كۆ
دهرباسی یسلامێ بوون، مینا ھهمی گهلێن یسلامی
تیپێن عهرهبی ژ بۆ نڤیساندنێ بكارانین …". برێز
جهوامیر ژ بیر كریه، یان ژی، دخوازه ژ بیر بكه
كۆ دهرباسبوونا ئیسلامێ و پێ ره چاند و زمانێ
عهرهبی فهلاكهت و وێرانیا یهكهم بوو ل سهر
چاند و زمانێ كوردی، د بن سیا ئیسلامێ ده،
عهرهبان جارا یهكهمین دهست ب عهرهبیكرن و
تونهكرنا چاند و زمانێ كوردی كرن و پهیوهرێ وان
یێ ھهری دادمهند عۆمهر بن ئالخهتاب زمانێ
كهسێن كۆ ب كوردی دپهیڤی ژێدكر. ھهروهھا وهك
بهردهوامیا وێ عهرهبیكرنێ ھێژا جوامیر باش
دزانه بێ سهدام حوسێن چ كر و چ نهكر و د بن
ئهینی رێباز و بیر و رامانان ده. ل ئالیێ دن
ئهڤ تیپێن كۆ جوامیر پیرۆز دبینه و دخوازه كورد
ھهمی لێ ڤهگهرن، سهدام حوسێن ب دارێ زۆرێ و ب
ئالیكاریا تركیێ ب كوردێن باشوور دان پهژراندن.
جهوامیر وهھا دهوام دكه و دبێژه: "پشتی
دهرباسبوونا نیڤ سهدسالێ د سهر ئالفابێیا كوردی
یا نوو ره، مهبهست یا كۆ گوھهرتنێن دهنگێن
تایبهت ب كوردی ل سهر ھاتن كرن، تێرا پێدڤییا
نڤیساندنێ ژ بۆ خوهندهڤان و نڤیسكار دكه. …".
گهلۆ چهند لێكۆلینێن ھێژا جوامیر ل سهر
ئالفابێیا كوردی یا لاتینی و یا عهرهبی ھهنه،
د ھێلا سیمانتیك، فۆنهتیك و فۆنۆلۆج، زانستیا
تهكنیكا کۆمپوتهر، جوانی و ئالیێن دن یێن
زمانزانیێ ده، چهند بهرھهڤی و ب رێبازێن
زانستی كرنه حهتا كۆ بكاربه بریارێ بده كۆ
ئالفابێیا عهرهبی باشتر ل كوردی دكه. گهلۆ،
برێز جوامیر دزانه كۆ زمانێ كوردی زمانهكی
فۆنهتیكه و بكارانینا ئالفابێیا لاتینی، ڤی
زمانێ بێتر د فۆنهتیككرنێ ده بھێز دكه، یانی
زمانێ نڤیساندن و ئاخافتنێ گهلهكی نێزیكی ھهڤ
دكه.
ھێژا جهوامیر، چقاس ب گۆتارا خوه ره دچه،
ناكۆكیێن مهزنتر دجڤینه و دخوازه سهرهنجاما
كۆ بهرێ بریار ل سهر دایه ب خوهندهڤانان ژی،
بده پهژراندن: "دانینا دیاردهیێن دهنگێن
لاتینی یێن تركی ل سهر تیپێن كوردی، ژ بهر
گرێدانا ھن كوردان ب نڤیساندنا وان،
تایبهتمهندیێن دهنگێن كوردی وندا كرنه و ھن ژ
وان ئاڤێتنه. ڤێ یهكێ لێدانهكه زمانی تركی ل
سهر زمانێ گهلهكی كۆ نه ژ وێ چارچۆڤهیا
زمانییه كر". ھێڤی دكم كۆ ھایا ھێژا جوامیر ژێ
ھهبه كۆ دهنگێن لاتینی نه یێن تركی نه، لێ
بهلێ پرانیا زمانێن ژ مالباتا ھندۆ -ئهورۆپی
بكار تینن و زمانێ تركی نه ژ ڤێ مالباتێیه،
ھهروهھا زمانێ عهرهبی ژی، نه ژ ڤێ مالباتا
زمانانه. زمانێ كوردی، د ناڤ ڤان زمانان ده جھ
دگره و دهنگێن وی گهلهكی نێزیكی دهنگێن وانه
و گهلهكی دووری دهنگێن عهرهبییه. ل ئالیێ دن
ئالفابێیا ج. بهدرخان ب چهند سالان بهری یا
تركی چێبوویه، لێ ژ بهر رهوشا كورد و كوردستانێ
نهكهتیه بكارانینێ. جهوامیر گهلهك میناكان
رێز دكه، لێ مخابن پهیڤێن كۆ وهك میناك دانه
ھهمی عهرهبی نه.
بهری كۆ ب ئاخافتنا نهمر بارزانی یا مه د پێشی
ده ئانی زمێن، جوامیر گۆتارا خوه ب داوی بكه،
دهست ب شیرهت و وهعزان دكه، مینا: "بێگومان،
كوردێن تركیێ دكاربوون و نھا ژی دكارن ئالفابێیا
كوردستانا فهدهرال مینا چهكهكه چاندی و زمانی
بھێز ل ھهمبهر سهرھشكیا تركیێ بكاربینن …. وهك
سهدهمهكه جودابوونا كهسایهتیا وان یا
كوردستانی و تایبهت …". ل ڤر ھێژا جوامیر ژ بیر
دكه كۆ ئهو ب خوه ژی، ناخوازه ئالفابێیا
لاتینی ژ بۆ جودابوونا خوه یا كوردستانی و
كهسایهتیا خوه یا تایبهت ل ھهمبهر
عهرهبكرنێ كۆ ژ ترككرنێ بێتر فهلاكهت ب سهرێ
چاند و زمانێ كوردی ده ئانییه، بكار بینه. ئهڤ
ناكۆكیێن سهیر كۆ بینا ھهرێمپهرهستیێ ژێ
دفووره، دھێلن مرۆڤ گهلهك خالهپرسان ل سهر
ڤان بیر و بۆچوونان دهینه.
برێز جوامیر، گرێدانا ب تیپێن لاتینی ڤه نه
"ئهڤین"ه و نه ژی، "نهخوهشی"یه، بێتر، پرسا
زانستیا زمێنه، جوانیا زمێنه، یهكیتیا
نهتهوهیی یه، پرسا تهكنیك و لێھاتنا لاتینی ل
زمانێ كوردی یه و داوی دووركهتنا ژ چاند و زمانێ
عهرهبی یێ داگیركهر و خوهدیدهركهتنا ل
كهسایهتیا كوردی یا رهسهنه. پرسا دووركهتنا
ژ عهرهبكرنێ و بهر ب مافێن مرۆڤان و
دهمۆكراسیێ ڤه چوونه. ئهڤ نرخێن گرانبھا ھێژا
نه كۆ ژ بۆ وان مرۆڤ ببه ئهڤیندارێ تیپێن
لاتینی. لێ دیسا ژی، ئهز ب خوه نابێژم بلا تیپێن
لاتینی ببن ستاندارد. بلا بریارا داوی یا
لێكۆلینێن زانستی و بهرژهوهندیێن نهتهوی به.
بلا خوهدیێ بریارێ زمانێ كوردی ب خوه به، ب
ھهمی زاراڤایێن خوه.
پرسهكه بێ شرۆڤه ئهز دێ د داویێ ده،
ئاراستهیی ھێژا جوامیر و كهسێن كۆ دخوازن
زاراڤهیهكی كوردی ل سهر یێن دن ب زۆرێ فهرمی و
ستاندارد بكن، بكم: گهلۆ چ جوداھی د ناڤبهرا ڤێ
رێبازێ و رێبازێن دوهی ده یێن کو سهدام،
ئهسهد، ترکیا و ئیران برێڤه برین و هینا برێڤه
دبن ههیه؟
http://www.duhokwriters.net/Nivisar-SelimBicuk82007.htm
|